Z polityką i zmianami społecznymi jest trochę jak z małżeństwem - czasem coś się niby niespodziewanie wali i nie zauważamy, że kryzys zaczął się już dawno. Już dawno zaczęło coś się rozkładać. Bywa jednak rzeczywiście tak, że ktoś lub coś przez głupotę lub roztargnienie wyciąga tę symboliczną puszką ze spodu piramidy.

Mamy tendencję do wyciągania pochopnych wniosków

Bardzo często przypadkowa, jednostkowa przyczyna jakiejś rewolucji zderza się z koniunkturą. Na taką koniunkturę natrafili przywódcy dwudziestowiecznych totalitaryzmów choćby w Trzeciej Rzeszy lub Związku Sowieckim. Mimo to, trzeba przyznać, że nie odnieśliby oni sukcesów politycznych gdyby nie posiadali zbrodniczej charyzmy, gdyby nie posiadali umiejętności manipulacji tłumami.

O koniunkturze możemy mówić analizując pojawienie się i późniejszą działalność osób nazwanych w religiach później prorokami.

Zatem zbyt szybko stawiana diagnoza może być fałszywa, a nawet niebezpieczna, bowiem chętnie za bezpośrednią przyczynę objawów zatrucia jakiegoś organizmu zbyt pochopnie bierzemy to co zdarzyło się bezpośrednio przed tym zdarzeniem. 

Takimi historycznymi przykładami niby bezpośrednich przyczyn, ale poprzedzonych pewnym istotnym rozkładem był choćby zamach na arcyksięcia Ferdynanda, który miał miejsce w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku. I ten fakt potraktowano jako bezpośrednią przyczynę wybuchu pierwszej wojny światowej choć nie do końca słusznie. Zresztą tak zwany "kocioł bałkański" co i raz pokazuje, że niewiele trzeba do tego, by tam wybuchł kolejny konflikt narodowościowy.

W Polsce mieliśmy również wypadki niechlubnych wybuchów lub pogromów wynikających, czego przykładem może być "pogrom kielecki" z czwartego lipca 1956 roku, kiedy to zginęło w tym mieście 37 osób pochodzenia żydowskiego. Tu również mogłoby się wydawać, że o tragedii zadecydowała jedynie plotka mówiąca o tym, że tutejsi Żydzi dokonali zabójstwa rytualnego na chłopcu. Przyczyny jednak były dużo głębsze, bardzo złożone, ale główną był zakorzeniony u wielu Polaków antysemityzm. Było też podżeganie przez ówczesne służby.

Puszka w czasach obecnych

Najbardziej wyrazistym przykładem ostatnich lat takiej wciągniętej puszki spod piramidy są wydarzenia w Syrii. Przyczyna rodzących się tendencji faszystowskich to zdaniem ogółu wyłącznie uchodźcy i niby związani z tym zjawiskiem terroryści. Tyle że to zjawisko zaczęło ujawniać jeszcze inne inklinacje części społeczności europejskich. Niektórym grupom wystarczy bowiem jakikolwiek powód po to by wyładować swoją agresję i najbardziej prymitywne instynkty.